I
Ժամանակով Կատուն ճոն էր,
Շունն էլ գլխին գդակ չուներ,
Միայն, գիտեմ ոչ` որդիանց որդի,
Ճանկել էր մի գառան մորթի:
Եկավ մի օր, ձմեռվան մտին,
Կատվի կուշտը տարավ մորթին:
— Բարի’ աջողում, ուստա Փիսո,
Գլուխս մրսեց, ի սեր աստծո,
Ա՛ռ էս մորթին ու ինձ համար
Մի գդակ կարի գլխիս հարմար:
Վարձիդ համար միամիտ մնա՛,
Համա-համա շատ չուշանա:
— Աչքիս վրա, քեռի Քուչի,
Մի գդակ ա, հո մի քուրք չի․
Քու թանկագին խաթեր համար
Ուրբաթ օրը համեցեք տար:
Փողի մասին ավելորդ ա,
Մեր մեջ խոսելն էլ ամոթ ա,
Ի՜նչ մեծ բան ա, տո՜, հե՛ր oրհնած,
Միա՜յն, միա՜յն մի գդակի վարձ:
Ուրբաթ օրը քեռի Քուչին`
Ուստից առաջ` բաց-բաց կուճին
Թափ-թափ տալով` ծանր ու մեծ,
Ուստա Կատվի շեմքում կանգնեց.
— Ուստեն ո՞ւր ա… փափախս ո՞ւր ա…
— Մի քիչ կացի, հրես կերևա:
II
Ուստեն եկավ քուրքը հագին,
Շանը տեսավ, բեղի տակին
Իրեն-իրեն քիչ փընթփընթաց,
Ու մուշտարու վրա թնդաց.
— Ցուրտը տարա՞վ… վա՜հ, տնա՛շեն,
Չես թող անում մի շունչ քաշեն.
Հեշտ բան հո չի՞, հլա նոր եմ
Ցրցամ տվել, թե որ կարեմ:
— Դե հե՛ր օրհնած, էտե՛նց ասա,
Էդ բարկանալդ էլ ընչի՞ս ա:
Փող եմ տվել, վախտին կարի,
Թե չէ` ասա, էգուց արի:
Հա՛մ ասում ես, հա՛մ չես կարում,
Հա՛մ խոսում ես, վրես գոռում,
Հա՛մ, հա՛մ, հա՛մ, հա՛մ,
Քանի, ախպեր, գնամ ու գամ…
Ասավ Քուչին ու նեղացած
Վերադարձավ գլուխը բաց:
III
Մին էլ եկավ, դարձյալ չկար.
Էս անգամը դիպան իրար.
Էլ անպատիվ, անկարգ խոսքեր,
Էլ հին ու նո՜ր, էլ հերն ու մե՜ր,
Էլ գող Փիսո՜, էլ քաչալ Շո՜ւն…
Բանը հասավ դիվանբաշուն:
Շունը մինչև գնաց, եկավ,
Ուստա Կատուն կոտրն ընկավ,
Գլուխն առավ ու մի գիշեր
Հայդե՛, կորավ. Էն կորչիլն էր․․․
IV
Էն օրվանից մինչև օրս էլ
Շունն էս բանը չի մոռացել,
Մտքում հլա դեռ պահում ա,
Որտեղ Կատվին պատահում ա,
Վեր ա թըռչում, վրա վազում,
Իրեն մորթին ետ ա ուզում.
Իսկ սևերես Կատուն հանկարծ
Ետ ա դառնում ու բարկացած
Փշտացնում ա. մթամ նոր եմ
Ցրցամ տվել, թե որ կարեմ:
ոն – մորթուց, կաշվից հագուստ կարող
որդիանց որդի – որտեղից որտեղ
ճանկել – թռցնել, ձեռք գցել
ձմեռնամուտ – աշնան վերջը, ձմռան սկիզբը
կուշտը – մոտ
քուրք – մուշտակ
կուճի – գլուխ
հրես – ահա, հիմա
մուշտարի – հաճախորդ
վախտին – ժամանակին
ցրցամ տալ – ջուր ցանել, որ փափկի
դիպան իրար – կռվեցին, վիճեցին
դիվանբաշի – դատավոր
կոտրն ընկնել – աղքատանալ, սնանկանալ
մթամ – իբր
- Քո կարծիքով կատուն ինչպիսի՞ն է: Ինչո՞ւ ես այդպես կարծում:
Կատուն խորամանկ ու սուտասան էր։
Ես այդպես եմ կարծում, քանի որ կատուն շանը խաբեց, մորթին վերցրեց և այդպես էլ շան համար գլխարկ չկարեց։
- Շունն ինչպիսի՞ն է: Ինչո՞ւ ես այդպես կարծում:
Շունը միամիտ ու դյուրահավատ էր։ Նա նաև շատ մրսկան էր։
Ես այդպես եմ կարծում, որովհետև կատուն ամեն անգամ իրեն խաբում էր, իսկ նա հավատում և հեռանում էր։
- Շան անունից բողոք գրի՛ր կատվի դեմ:
Ես հավատացի կատվի խոստումներին, որ ինձ համար գլխարկ կկարի, բայց նա անամոթաբար խաբեց ինձ և այդպես էլ իմ տված մորթուց գլխարկ չկարեց։ Այդ պատճառով ես նրանից պահանջում եմ, որ նա հետ վերադարձնի իմ մորթին կամ էլ անմիջապես ինձ համար գլխարկ կարի։
- Կատվի անունից արդարացի՛ր:
Ես ցանկանում էի նրա համար մորթուց գլխարկ կարել, ես մտադիր չէի խաբել նրան և նույնիսկ գլխանց փող չեմ վերցրել գլխարկը կարելու համար, բայց նա անընդհատ գալիս ու հիշեցնում էր ինձ գլխարկի մասին և խանգարում էր։ Իսկ գիտեք գլխարկ կարելը հեշտ գործ չէ։
- «Շունն ու կատուն» պատմի՛ր մորթու անունից:
Մի օր ես ինչ-որ անհայտ ձևով հայտնվեցի շան մոտ, ու նա որոշեց ինձնից իր համար ձմեռային տաք գլխարկ կարել տա կատվի մոտ։ Կատուն ինձ վրա ջուր ցանեց, որ փափկեմ ու գլխարկացու դառնամ։ Մի քանի օր հետո ինձնից գլխարկ պատրաստեցին, բայց չեք պատկերացնի իմ զարմանքը, երբ ես ոչ թե շան, այլ կատվի գլխին հայտնվեցի։ Եվ այդպես ես դարձա կատվի և շան մշտական թշնամանքի պատճառը։
Լինում է մի սար,
Լինում է, չի լինում մի կնիկ։ Էս կնիկը մի աղջիկ է ունենում՝ անունը Հուռի։ Մի ծույլ, անշնորհք աղջիկ։ Օրը մինչև իրիկուն պարապ-սարապ նստած։
Ձյո՛ւն, փափո՛ւկ ձյուն, սպիտա՛կ ձյուն,
Հայկական հին զրույցը պատմում է, որ Արևն ու Լուսինը հարազատ քույր ու եղբայր էին և շատ էին սիրում միմյանց: Մի օր Լուսին եղբայրը խնդրեց Արևին.